Zespół dworsko - parkowy w Wielkopolu.
Miejscowość Wielkopole pojawia się w źródłach pisanych już w 1439 roku jako Wola Gorzkowska. Nazwa Wyelopolye została użyta po raz pierwszy w 1448 roku. W XV i XVI wieku folwark należał do rodu Gorzkowskich, herbu Tarnawa. Była to wieś gniazdowa, zamieszkała przez drobną szlachtę. Pod koniec XVI wieku majątek wszedł w posiadanie rodu Sobieskich, herbu Janina. Należał m. in. do króla Jana III Sobieskiego. Wyniosłość terenu, otoczona malowniczą doliną rzeki była wykorzystywana w celach obronnych, później stała się podstawą założenia parku krajobrazowego. W związku z ubogim zasobem historycznych planów, niemożliwe jest prześledzenie kolejnych zmian form przestrzennych zachodzących na przełomie lat, wraz ze zmianą właścicieli majątku Wielkopole.
Na najstarszym zachowanym planie z 1843 roku budynek dworu i towarzyszące mu oficyny zlokalizowane są w okolicy skarpy, natomiast folwark i ogród znajdują się na terenie płaskim, rozciągającym się w kierunku północno-zachodnim.
Według danych zachowanych w księgach wieczystych dóbr ziemskich Wielkopole z 1895 roku, właścicielem majątku był Eustachy Suchodolski. W 1912 roku sprzedał posiadłość kolonistom niemieckim Krugerom. Od tych ostatnich w 1913 roku całość dóbr wykupił Leonard Kazimierz Plewiński. Wówczas w obrębie założenia dworskiego notowano budynki mieszkalne i gospodarcze, prostokątną kwaterę ogrodową z folwarkiem, gorzelnią, tartak, i staw z młynem, który od początku XX wieku dzierżawił Michał Zieliński z Gorzkowa.
W wyniku reformy rolnej z 1920 roku nastąpiła częściowa parcelacja dóbr „Wielkopole Dwór”, oddzielono ponad 90 mr, sprzedając je okolicznym chłopom. Po Leonardzie Kazimierzu Plewińskim majątek odziedziczył syn Janusz, zarządcą dóbr był wówczas Feliks Brzozowski. W latach 20-tych urządzono park krajobrazowy, wykorzystując naturalne walory: zbocze wzgórza, dolinę rzeki, liczne otwarcia widokowe. Parkiem i sadem opiekował się ogrodnik Stanisław Bolesta.
Według wspomnień przyjaciela domu Plewińskich, park przedstawiał się w sposób następujący. „Przy głównym wejściu była mocna brama zamykana na klucz. Przed dworem znajdował się okrągły podjazd z gazonem obsadzony modnymi, wielobarwnymi kwiatami (…) przy gazonie było ujęcie wody z ręczną pompą. Dwór był łączony, częściowo murowany, a od południowego zachodu drewniany. W części drewnianej znajdowała się kuchnia z jadalnią. Za dworem roślinność też posadzona była na kształt okrągłego gazonu. Na północ od dworu stała drewniana, prostokątna altana, w której latem przyjmowano gości. Za dworem, na skraju skarpy rosły szpalery grabów. W piwnicach wybudowanych nieopodal dworu składowano owoce, warzywa i wszelkie przetwory, w które Plewińscy byli niezwykle bogaci. Na skarpie od strony południowej, słonecznej były tarasy, na których rosły piękne krzewy obficie owocujących pomidorów, śliwy, wiśnie, grusze i inne rośliny użytkowe. Stawy rybne także należały do Plewińskich. W budynku nieopodal stawów była psiarnia i magazyn na wszelkie narzędzia. W parku były liczne ścieżki, a przy samym dworze ławki drewniane z oparciem. Naprzeciw dworu była brama wjazdowa do części gospodarczej, tam znajdowały się sady z wszelakimi odmianami jabłoni, grusz, moreli i innych drzew i krzewów owocowych, tu też były piękne zadbane ogrody warzywne. PO odebraniu majątku Plewińskim i długo po ich odejściu z Wielkopola, stangreci i chłopi dbali o park, ogrody, zwierzęta i budynki z nadzieją, że Pan jeszcze wróci”.
Po wojnie, na mocy dekretu PKWN z 1944 r. majątek Wielkopole przeszedł na Skarb Państwa. W budynku dworu do 2007 r. mieściła się szkoła podstawowa. Dawny układ przestrzenny parku, w związku z nową funkcją użytkową zacierał się, aczkolwiek zabezpieczony był przez władze szkoły przed degradacją. W miejscach dawnych wnętrz ogrodowych powstały boiska szkolne, nowe ciągi komunikacyjne, rośliny wymagające większej pielęgnacji stopniowo zanikały, rozrastały się samosiewy drzew i krzewów, powstawały nowe układy roślin, sadzone w układach przypadkowych. W roku 1948 uczniowie wraz z nauczycielami zasadzili lipy drobnolistne przed budynkiem dworu. Po likwidacji szkoły budynek dworu zostaje zamknięty, a park nie jest użytkowany.
Obecnie w parku znajduje się 809 drzew. Drzewostan stanowią graby pospolite, jesiony wyniosłe, lipy drobnolistne, kasztanowce białe, robinie akacjowe, klony pospolite, topole, wierzby, olsze czarne i modrzew. Szczególnie wartościowe ze względu na wiek (powyżej 200 lat) i rozmiar są drzewa pomnikowe, reprezentowane przez 3 jesiony wyniosłe, klon jawor i 2 lipy drobnolistne. Poza tym drzewa w wieku powyżej 120 lat to 6 klonów zwyczajnych, klon jawor, 11 jesionów wyniosłych, 4 lipy drobnolistne i kasztanowiec biały. Głównym problemem drzewostanu jest liczny posusz, samosiewki i wyłomy. W najbliższym otoczeniu dworu brak jest podszytu, występuje natomiast bardzo licznie na skarpie, stanowią go krzewy trzmieliny i bzu czarnego.
![]() |
![]() |
![]() ![]() |
Artykuły - Historia
-
cmentarz
mapa cmentarz wypis z rejestru gruntów
-
Edward Bychawski z Borowa.
Jednym z najwybitniejszych i najbardziej utalentowanych przedstawicieli artystycznego, ludowego kowalstwa na Lubelszczyźnie jest Edward Bychawski z Borowa. Urodził się w 1905 r. w Małochwieju Dużym. Wczesne dzieciństwo spędził w Lublinie, gdzie jego ojciec pracował w fabryce maszyn rolniczych Moritza....
-
Zespół dworsko - parkowy w Wielkopolu.
Miejscowość Wielkopole pojawia się w źródłach pisanych już w 1439 roku jako Wola Gorzkowska. Nazwa Wyelopolye została użyta po raz pierwszy w 1448 roku. W XV i XVI wieku folwark należał do rodu Gorzkowskich, herbu Tarnawa. Była to wieś gniazdowa, zamieszkała przez drobną szlachtę. Pod koniec XVI wieku...
-
Zagłada społeczności żydowskiej.
Pierwsze wzmianki na temat Żydów w Gorzkowie pochodzą z początku XIX w. Gorzkowscy Żydzi zajmowali się głównie handlem i rzemiosłem. W 1862 r. w Gorzkowie mieszkało 218 Żydów (57% społeczeństwa) . W 1877 r. Gorzków liczyli 705 mieszkańców, w tym 467 Żydów (66%). W 1921 r. osadę zamieszkiwało 691...
-
Franciszek Jarocki "Jaćwing".
Jarocki Franciszek – Teodor [ 1905-1985], oficer sł. st. piechoty WP, por. [ 1934], w konspiracji ZWZ/AK, kpt. sł. st. [1942], mjr [1945],ps. „Jadźwing”, „Witeź” vel Franciszek Strzelecki. K-dt Obwodu AK Krasnystaw IV 1942- II 1944, K-dt Inspektoratu ROAK/DSZ Lublin– Okręg Lublin AK/ROAK/DSZ III –VI...